دستانی

جشن کریسمس در کشورهای گوناگونی برپا می شود و وجود فرهنگ های مختلفِ مردمان این سرزمین ها، باعث شده که این جشن در هر کشوری شکل و شمایل مخصوص به خود را داشته باشد و تفاوت هایی در میان آداب و رسوم کریسمس به چشم آید. در این میان رسم های مشترکی هم میان همه شرکت کننده ها دیده می شود که ما به این رسوم خواهیم پرداخت.

این روزها کریسمس به قدری محبوب شده که ادیان دیگر هم در آن شرکت می کنند برای مثال این جشن در چین به صورت گسترده برگزار می شود و اغلب حاضران هم اقلیت های مذهبی هستند. در بیشتر کشورها کریسمس تعطیل رسمی به شمار می آید؛ اما در سرزمین هایی مثل افغانستان، الجزایر، آذربایجان، بحرین، بوتان، کامبوج، چین (به استثنای هنگ کنگ و ماکائو)، کومور، ایران، ژاپن، کویت، لائوس، لیبی، مالدیو، موریتانی، مغولستان، مراکش، کره شمالی، عمان، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، سومالی، تاجیکستان، تایلند، تونس، ترکیه، ترکمنستان، امارات متحده عربی، ازبکستان، ویتنام و یمن روز کریسمس تعطیل رسمی نیست.

از مهم ترین رسم های این جشن می توان به تبادل هدایا، صرف یک وعده غذا به همراه خانواده، دیدن بابا نوئل و… اشاره کرد. با ما همراه باشید تا بیشتر با رسم و آیین های کریسمس آشنا شویم.

۱- تزیینات و دکوراسیون

مطمئنا تزیینات کریسمس یکی از مهم ترین و پرشورترین آداب این جشن است. چند روز پیش از آغاز کریسمس همه در تب و تاب آماده شدن برای این ضیافت هستند. شرکت کننده ها باید سراسر شهر و خانه های‌شان را با اشیای خاصی تزیین کنند. برای تغییر چهره شهر از چراغ های کوچک و بزرگ و رنگی استفاده می کنند و همه جا را کاغذرنگی های سبز و قرمز می چسبانند. استفاده از رنگ سبز به این دلیل است که سرمای زمستان فراموش شده و شادی و گرما به خانه های مردم بیاید و قرمز هم نماد خون پاک حضرت مسیح است که بر صلیب ریخته شد.

در این جشن برای زیباتر کردن خانه ها از اجسامی چون عروسک های جادوگر و گوزن، توت فرنگی، نقاشی های مذهبی، شکلات های رنگارنگ، مجسمه های گوناگون، عروسک بابانوئل، جوراب ساق بلند، تاج های گل و فرشته ها و… استفاده می کنند. این روزها رنگ طلایی و سفید هم در تزیینات کریسمسی به کار می روند، که رنگ طلایی هم سمبل سلطنت و ثروت و سفید نماد زمستان و پاکی ست.

با آغاز کریسمس، در کلیساها و اماکن مذهبی شمع روشن می کنند که نظرهای مختلفی درباره این عمل وجود دارد؛ برای مثال بعضی ها می گویند این کار نشان از انتظار مردم برای بازگشت عیسی دارد و برخی دیگر می گویند برای زیبایی این کار را انجام می دهند.

۲- درخت کریسمس

یکی از نمادهای مهم کریسمس، درخت کاج و سرو چراغانی شده آن است. در ابتدا ایده وجود چنین درختی را ملکه انگلستان داد و کم کم در سراسر دنیا هم طرفدار پیدا کرد. این روزها کودکان و بزرگسالان با کمک هم درخت های شان را تزیین می کنند. درخت سرو از دیرباز در ایران باستان هم اهمیت بسیاری داشته است و به آن لقب درخت جاودانگی داده بودند.

از حدود قرن نوزدهم از گیاه بنت قونسول هم در تزیینات کریسمس استفاده شد زیرا این گیاه به رنگ قرمز و سبز است و در فصل سرما می روید. حالا شاهدیم که در پایه درخت کریسمس از بنت قونسول هم برای زیباتر کردن فضا استفاده می کنند.

در سال های گذشته گیاهانی چون آماریلیس قرمز، کاکتوس و خزه هم در میان تزیینات کریسمس به چشم می خورند که به دلیل رنگ سبز و قرمزشان به کار گرفته شده اند.

۳- سرود و موسیقی کریسمس

سرودهای متعددی درباره کریسمس وجود دارد که کهن ترین آن ها به رومی ها و قرن چهارم میلادی باز می گردد. در حال حاضر ترانه های مدرنی هم برای این جشن می سرایند؛ اما سرودهای کهن را اسقفان اعظم نوشته اند و هنوز هم خوانده می شود. از جمله محبوب ترین سرودهای این جشن می توان به ونی ردمپتور جنتیوم (Veni redemptor gentium) و کود ناتوس اکس پرنتیس یا عشق به پدر (Corde natus ex Parentis) اشاره کرد که به زبان لاتین هستند. با گسترش سرزمین های مسیحی نشین سرودهای محلی مختلفی به عنوان شعر کریسمس مطرح شدند و حالا هم در کشورهای گوناگون به زبان های متعددی خوانده می شوند. سروده های مختلفی به زبان فرانسوی، آلمان و ایتالیایی وجود دارند که از محبوبیت بسیاری برخوردارند.

با مدرن شدن جشن کریسمس سرودها از حالت رسمی خود خارج شده اند و حالا برای گوش سپردن به آن ها نباید حتما به کلیسا رفت حتا گاهی دیده شده که کوه نوردان در طی گردش های خود شعرهای کریسمسی می خوانند و به عبارتی دیگر درباره این موضوع محدودیتی وجود ندارد. در سال های اخیر شاهدیم که در کنسرت های بزرگ هم ترانه های کریسمسی خوانده می شوند و کسی هم با این موضوع مخالفتی ندارد.

۴- غذا و خوراکی های کریسمس

خوراکی های مخصوص کریسمس یکی از بخش های مهم و دوست داشتنی این ضیافت تمام عیار است. در طی این جشن، همه اعضای خانواده با هم تلاش می کنند تا یک وعده غذای سنتی و خوش آب و رنگ را تهیه کنند. همین غذاهای رنگارنگ باعث گردهمایی اعضای فامیل می شود.

در کشورهای گوناگون غذاهای متفاوتی سرو می شود و نمی توان یک نوع خوراکی خاص را به عنوان غذای کریسمس به حساب آورد؛ اما برای آشنایی بیشتر شما عزیزان با غذاهای کریسمس در این بخش به معرفی برخی از این خوراکی ها در سرزمین های مختلف می پردازیم.

جزیره سیسیل ایتالیا: دوازده نوع ماهی

انگلستان و کشورهای تحت استعمارش: بوقلمون، غاز یا دیگر پرنده های بزرگ با سس گوجه فرنگی، سیب زمینی، سبزی های خوش عطر دسرهایی مثل پودینگ مخصوص، کلوچه های کوچک، کیک میوه ای و بوش دو نوئل (Bûche de Noël) که نوعی کیک اسفنجی فرانسوی ست سرو می شود.

لهستان و برخی نقاط اروپای شرقی و اسکاندیناوی: ماهی برای قشر متوسط و گوشت بره برای ثروتمندان

سوئد: ژامبون، کباب و شاه ماهی و مخلوط آن ها

آلمان، فرانسه و اتریش: انواع غذاهایی که با گوشت خوک پخته می شوند.

در کنار این غذاهای خوشمزه از خوراکی هایی مثل شکلات و آب نبات، شیرینی، کیک میوه ای و انواع میوه بخصوص پرتقال هم استفاده می کنند. آمارها نشان داده اند که میزان مصرف شکلات و آب نبات در کریسمس در آمریکا برابر است با مقدار مصرف آن در تمام روزهای دیگر سال. به عبارت دیگر آمریکایی ها به اندازه یک سال شان در طی کریسمس شیرینی و شکلات می خورند.

۵- کارت تبریک کریسمس

فرستادن کارت تبریک از جمله آداب دوست داشتنی کریسمس به شمار می آید. فرستادن و دریافت این کارت ها از چند هفته پیش از شروع مراسم آغاز می شود. هر فرد به اعضای خانواده و دوست و آشنایانش کریسمس را تبریک می گوید و کمی از حال و روز خود می نویسد.

اولین بار کارت تبریک کریسمس در لندن فرستاده شد؛ اما به مرور زمان این کارت های مقوایی جای خود را به ایمیل و پیام های الکترونیکی دادند؛ البته هنوز هم فرستادن کارت تبریک به صورت قدیمی و با استفاده از پست رواج دارد و افراد بسیاری این کارت ها را می خرند تا دوستان شان با دریافت آن ها شاد شوند.

در چند دهه گذشته کارت های تبریک کریسمس بهانه ای شدند برای به نمایش گذاشتن هنر و فرهنگ سازندگان آن ها زیرا این کارت ها در شکل ها و طرح های بسیار گوناگونی تهیه می شوند و برای خلق هر یک از آن ها هنرمندان بسیاری فعالیت کرده اند. روی این کارت ها اغلب تصاویری از آدم برفی، بابا نوئل، حضرت عیسی، عکس های شخصی و… به چشم می خورند.

در تعطیلات کریسمس بازار جشن های ازدواج نیز داغ است و زوج های جوان از همین کارت های تبریک کریسمس برای مطلع کردن خویشاوندان شان از عروسی خود استفاده می کنند. افرادی که مذهبی تر هستند در کارت های خود از عبارت های مذهبی، دعا و نیایش استفاده می کنند تا برای آشنایان شان درخواست سالی پر از نعمت و سلامتی داشته باشند.

گذشته از کارت های رنگارنگی که خبر از آمدن این ضیافت دارند، تمبرهای گوناگونی هم در این بازه زمانی به فروش می رسند. از سال ۱۹۸۲ تا کنون تمبرهای مخصوصی ویژه کریسمس به چاپ می رسند. این تمبرهای رنگارنگ و جذاب در فیلیپین طرفداران بسیاری دارند و به صورت گسترده خریداری می شوند. تمبرهای کریسمس تنها در اوایل ماه اکتبر و دسامبر (مهر تا دی) اعتبار دارند و پس از کریسمس از بازار جمع می شوند. در طراحی این کاغذهای کوچک و دوست داشتنی از نقش های مختلفی استفاده می کنند که تماشای آن ها تفریح جالبی ست؛ برای مثال کانادا یکبار بر روی تمبر کریسمس خود نقشه جهان را چاپ کرد یا اتریش گل رز قرمز رنگی را برای تمبرهایش برگزید. سران ایالات متحده آمریکا و انگلستان همه ساله تمبرهای جدیدی برای این مناسبت به چاپ می رسانند؛ اما این کار در همه سرزمین ها به صورت منظم انجام نمی شود.

۶- هدیه های کریسمس

خرید و دریافت هدایا هم قسمت مهمی از جشن کریسمس را تشکیل داده اند و هر کسی بنابر عقاید و سلیقه های خود هدیه هایی را تهیه می کند. کسانی که بیشتر بر سنت ها پای بندند، نعناع، طلا، نان و اقلامی از این دست را هدیه می دهند تا برکت و ثروت را به خویشاوندان شان داده باشند؛ اما هیچ محدودیتی برای محتویات کادوها وجود ندارد و هر فردی بنابر تصمیم خود می تواند هدیه های متفاوتی بخرد.

رسم هدیه دادن در کتاب مقدس مسیحیان نیز آمده و گفته شده خداوند به بندگانش هدیه می دهد. همچنین کمک به دیگران بخصوص فقیران کاری پسندیده به شمار می آید.

بابا نوئل | Santa Claus

بابا نوئل، پاپا نوئل یا سَنتا یک شخصیت معروف تاریخی است که سرنوشتش با داستان ها و افسانه های متعددی گره خورده و هنوز هم طرفداران بسیاری دارد. گفته می شود که بابا نوئل شخصیتی واقعی ست و نامش نیکلاس قدیس بود. او با همه و بخصوص کودکان با مهربانی رفتار می کرد. این کشیش در منطقه آسیای صغیر (محدوده ترکیه کنونی) می زیست و برای شاد کردن کودکان به آن ها هدیه می داد.

نیکلاس در دوران کودکی پدر و مادر خود را از دست داد و ارث گزافی برایش باقی ماند، وی با همان سرمایه به کمک کودکان شتافت. این فرد حالا یکی از قدیسان مسیحیت به شمار می رود و جسدش در کشور ترکیه و منطقه مسکونی و باستانی میرا (Myra) است.

در سال ۱۸۲۲ میلادی در آمریکا داستانی مخصوص کودکان نوشته شد و به چاپ رسید که در آن بابا نوئل به شکل امروزی خلق شده بود، در این داستان فردی کوچک اندام و فربه با ریش های بلند و سفید رنگ، ناجی کودکان بود و به آن ها هدایای رنگارنگی می بخشید. این ناجی مهربان به وسیله سورتمه مخصوص خود سراسر اروپا و آسیا را زیر پا می گذاشت و به کودکان هدیه می داد. در این داستان سورتمه او به وسیله گوزن هایی پرنده با شاخ های بلند و زیبا کشیده می شد.

این روزها در طول کریسمس افراد مختلفی لباس قرمز رنگ به تن کرده و با ریش سفید و بلندِ خود نقش بابا نوئل را بر عهده می گیرند. در داستان ها آمده که بابا نوئل بچه ها را به دو دسته بد و خوب تقسیم کرده و به آن هایی که خوب و خوش رفتار هستند هدیه می دهد و بقیه از نعمت کادو محروم می شوند؛ به همین دلیل در میان مسیحیان رایج است که اگر کودکی هدیه دریافت نکند خوش رفتار نبوده و آینده خوبی نخواهد داشت که البته این موضوعات در اندازه داستان و تخیل هستند و همه کودکان کادو می گیرند.

مسیحیان این روزها نظراتی درباره بابا نوئل دارند و برای دریافت جایزه از او کارهایی را انجام می دهند تا فرزندان شان را به انجام کارهای خوب تشویق کنند که ما هم به معرفی این کارها می پردازیم:

-پدر و مادرها جوراب های بزرگی را بر فراز تخت خواب ها یا شومینه خانه آویزان می کنند و به فرزندان شان می گویند که اگر خوب بخوابند بابا نوئل این جوراب ها را با هدیه های مختلف پر می کند. این موضوع باعث شادی کودکان شده و آن ها را ترغیب می کند که در کریسمس رفتار بهتری داشته باشند. گویا داستان جوراب هم به نیکلاس قدیس باز می گردد. گفته می شود که این کشیش مهربان جوراب های کودکان را با کادوهای رنگارنگ پر می کرد. جالب است بدانید که سنت آویزان کردن جوراب روی شومینه و اقصی نقاط خانه از هلند آمده است.

-می گویند که بابا نوئل از دودکش و شومینه خانه ها وارد می شود بنابراین بهتر است جوراب ها را در کنار یا روی شومینه قرار دهند تا بابا نوئل را به زحمت نیندازند.

-بابا نوئل کارخانه ای پر از اسباب بازی دارد که در قطب شمال واقع شده و از همان جا کادوهای بچه ها را می آورد.

-بابا نوئل بررسی می کند که چه بچه هایی تمام طول سال خوب رفتار کردند و فقط به همان کودکان کادو می دهد.

نام گذاری | ریشه واژه کریسمس

کریسمس (Christmas) مخفف شده واژه کریستس مس (Christ’s mass) است و از حدود سال ۱۰۳۸ استفاده می شد. در حدود سال ۱۱۳۱ عبارت کریستِس مِسِ (Cristes-messe) را هم به کار بردند.

شاید نمی دانستید اما این جشن در طول تاریخ با نام های گوناگونی شناخته شده است برای مثال آنگلو ساکسون ها (۱) (The Anglo-Saxons) از واژه میدوینتر (midwinter) به معنای میانه زمستان برای اشاره به کریسمس استفاده می کردند. در برخی سندهای تاریخی هم واژه نتیویتی (Nativity) را برای این جشن به کار برده اند. از دیگر کلمات مترادف کریسمس می توان به جیولا یا گوئولا (Gēola) به معنای دوره ای از زمستان، نوئل (Noel) یا ناتالیس (nātālis) به معنای روز تولد نام برد.

در بیشتر منابع آمده که کلمه کریسمس از سال ۱۰۵۰ استفاده شد و از همان زمان به معنای روز مسیح به کار می رفت. گاهی در نگارش دیده می شود که از واژه مخفف اکس مس (Xmas) استفاده می کنند، این کلمه هم از قرن سیزدهم رواج یافت و پیش از آن در دایره واژگان انگلیسی هیچ جایی نداشت. در آخر بد نیست بدانید که در زبان آلمانی از کریسمس با نام وایناختن (Weihnachten) نیز یاد می شود.