دستانی

قمر

قمر یا ماه در ستاره‌شناسی به جسمی آسمانی گفته می‌شود که گرد جسم آسمانی بزرگ‌تری (سیاره) بگردد.

با اینکه کلمه قمر عربی است، بهتر است برای پرهیز از بدفهمی در فارسی از آن استفاده شود زیرا «ماه» اختصاصاً برای اطلاق به قمر زمین استفاده می‌شود؛ و در ضمن کلمه «ماه» معنای دیگری هم در بخش‌بندی سال دارد.

دیگر سیارات منظومه شمسی هم قمرهایی دارند. این قمرها فقط مختص منظومه شمسی نبوده و احتمال می‌رود برای سیاره‌های فراخورشیدی نیز یافت شود.

بیشترین تعداد قمرها در منظومه شمسی متعلق به سیارات گازی است. بهرام دو قمر به نام‌های فوبوس و دیموس دارد. گانیمد از اقمار مشتری و بزرگ‌ترین قمر منظومه شمسی است.
مهم‌ترین قمرهای منظومه شمسی عبارتند از: ماه (قمر زمین)، قمرهای گالیله‌ای (قمرهای مشتری)، تیتان (قمر زحل)، تریتون (قمر نپتون).

برخی از قمرهای منظومهٔ شمسی. ۱۹ عدد آن‌ها به‌قدری بزرگ‌اند که به‌سبب گرانش خود گرد شده‌اند. از این میان تیتان که قمرزحل است جو دارد.

تعداد قمرهای شناخته شده

تا کنون ۱۷۰ قمر در منظومه شمسی شناخته شده است. البته تعداد قمرها به این بستگی دارد که قمر را چگونه تعریف کنیم، اگر شما قمر را جسمی که به دور یک سیاره می‌گردد تعریف کنید از جمله تکه یخ‌هایی که در حلقه‌های زحل وجود دارند، تعداد اقمار منظومه شمسی بر چندین میلیون میلیارد بالغ خواهد شد!

تقسیم‌بندی قمرها

قمرها را می‌توان به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم‌بندی کرد:

قمرهای طبیعی ماه‌ها هستند که به طور منظم به دور سیارات می‌گردند.

قمرهای مصنوعی قمرهایی هستند که انسان‌ها برای تحقیق، رصد و ارتباطات، تولید و به مدار زمین یا یک سیاره و یا یک قمر طبیعی پرتاب می‌شود.

قمر زمین

ماه

ماه تنها قمر طبیعی سیاره زمین است و با تابندن نور خورشید شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. قطر ماه حدود ۳۵۰۰ کیلومتر است، جو ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آبله گون است. ماه تنها کره خارج از زمین است که انسان‌ها بر روی آن گام نهاده‌اند در سال ۱۹۶۹ سازمان ناسا اعلام کرد که اولین فضا نوردان یعنی نیل آرمسترانگ و باز آلدرین بر روی کرهٔ ماه قدم نهاده‌اند، البته بسیاری این اتفاق را دروغ می پندارند.

قمرهای مریخ

دیموس

فوبوس

سیاره بهرام یا مریخ دو قمر طبیعی بسیار کوچک دارد که نام آن‌ها فوبوس و دیموس است که استدلال می‌شود که سیارک‌های اسیر شده هستند. هر دو قمر در سال ۱۸۷۷ میلادی توسط آساف هال کشف شده بودند.

قمرهای مشتری

سیاره مشتری ۶۲ قمر دارد که در بین این قمرها ۴ قمر آن یعنی قمرهای گالیله‌ای بیش تر از بقیه معروفیت دارند. نام این قمرها آیو، گانیمید، اروپاوکالیستو هستند.

قمر آیو

آیو نام یکی از سیاره مشتری و یکی از اقمار گالیله‌ای است. آیو نزدیک‌ترین قمر از اقمار گالیله‌ای مشتری به آن است، این قمر از نظر اندازه کمی بزرگ‌تر از ماه است و با ۴۰۰ آتشفشان فعال، فعال‌ترین جرم از نظر زمین شناختی در منظومه شمسی است. پژوهشگران دریافته‌اند که سطح این قمر به شدت بوی نامطبوعی مانند تخم مرغ گندیده می‌دهد که ناشی از انتشار سولفور آهن و ترکیبات گوگردی از آتشفشان‌های سطح این قمر است.

گانیمید

گانیمید یا گانیمد یکی از اقمار مشتری و بزرگ‌ترین قمر منظومه شمسی با قطری برابر ۵۲۷۰ کیلومتر است. از لحاظ قطر بزرگ‌تر از سیاره عطارد و کم‌تر از نصف آن حجم دارد و حجمی سه برابر ماه دارد. این قمر، تنها قمر منظومه شمسی است که یک میدان مغناطیسی قدرتمند دارد که احتمالاً نشان دهنده وجود یک هستهٔ رسانا از فلز مایع است.

قمر اروپا

اروپا نام یکی از شصت و دو قمر سیاره مشتری است این قمر در سال ۱۶۱۰ میلادی توسط گالیله کشف شد.

کالیستو

کالیستو یک قمر طبیعی سیاره مشتری است و در سال ۱۶۱۰ توسط گالیله کشف شد و سومین قمر بزرگ در سامانه خورشیدی است و دومین قمر بزرگ بعد از گانیمد است.

قمرهای زحل

ستاره شناسان معتقدند حلقه‌های زحل جز قمرهای آن محسوب می‌شوند چون بر دور این سیاره در حال گردشند.

علاوه بر حلقه‌ها، زحل دارای ۲۵ قمر به قطر تقریبی ۱۰ کیلومتر و چندین قمر کوچکتر نیز می‌باشد. بزرگترین قمر این سیاره تیتان نام دارد.

قطر این قمر ۵۱۵۰ کیلومتر است. تیتان یکی از معدود اقمار موجود در منظومه شمسی است که دارای جو می‌باشد.

اتمسفر این قمر حاوی حجم زیادی نیتروژن است. بیشتر اقمار زحل دارای چاله‌های بزرگی هستند. برای مثال قمر میماس (Mimas) چاله‌ای دارد که یک سوم قطر این قمر را پوشانده است.

قمر دیگر، لاپتوس (Iapetus)، دارای یک نیمه روشن و یک نیمه تاریک است. نیمه روشن این قمر ۱۰ برابر بیش از نیمه تاریک آن نور را باز می‌تاباند. قمر هایپریون (Hyperion) بیشتر شبیه به یک استوانه چاق است تا یک کره.

قمرهای اورانوس

اورانوس بیست و هفت ماه شناخته شده داردو دو ماه نخست اورانوس که تیتانیا و ابرونت نام دارند را ویلیام هرشل در سال ۱۸۷۷ میلادی کشف کرد. دیگر ماه‌های اورانوس یعنی آریل و اومبریل در ۱۸۵۱ توسط ویلیام راسل کشف شدند و در سال ۱۹۴۸ میراندا توسط جرارد کوپر کشف شد بقیه ماه‌ها هم توسط ویجر۲ و تلسکوپ‌های بسیار قوی زمینی کشف شد.{۵}

قمرهای نپتون

نپتون ۱۱ قمر شناخته شده دارد. تریتون (Triton) بزرگترین قمر این سیاره ۲۷۰۵ کیلومتر قطر دارد و در فاصله ۳۵۴٫۷۶۰ کیلومتری سیاره قرار گرفته است.

این جرم تنها قمر در منظومه شمسی است که برخلاف جهت حرکت سیاره مادرش در چرخش است. تریتون مداری دایره شکل دارد و در مدت ۶ روز زمینی یک بار دور نپتون می‌چرخد. احتمالاً تریتون زمانی دنباله دار بزرگی به دور خورشید بوده و در مقطعی این دنباله دار گرفتار گرانش نپتون شده است.

آیا یک قمر می‌تواند برای خود قمری داشته باشد؟

چنین چیزی در منظومه شمسی وجود ندارد، اما امکان اینکه یک قمر به دور قمر دیگری گردش کند، وجود دارد. با این حال، نیروهای گرانشی نوسانی که از جانب سیاره و قمر مادر اعمال می‌شود، در درازمدت باعث ناپایداری مدار خواهد شد.

در مقیاس‌های به اندازه کافی بزرگ، قمر یک قمر می‌تواند میلیون‌ها سال دوام آورد. برخی از خرده‌سیارک‌های منظومه شمسی قمر دارند. نمونه معروف این خرده‌سیارک‌ها آیدا و قمر آن داکتایل است.