جغرافیا

شهر دامغان دارای وسعت ۱۲هزار و ۱۱۰ کیلومتر مربعی است. حدود این شهر از طرف شمال به خط الراس و به کوه‌های البرز و از طرف شرق به شهرستان شاهرود ختم می‌شود. دامغان از جنوب به دشت کویر مرکزی ایران و از غرب نیز به شهرستان سمنان می‌رسد. ارتفاع شهر از سطح دریا ۱۱۷۰ متر است. شهر دامغان دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد است، به همین دلیل در فصول گرم سال از خنک‌ترین شهرهای ایرانبه شمار می‌رود.

شهر دامغان چون از شمال به البرز و از جنوب به کویر متصل است، دارای دو نوع آب و هوا است به همین دلیل دارای خاک حاصلخیز برای کشت برخی میوه‌ها است. مهم‌ترین محصول این شهر پسته است که شهرت بسیاری در ایران دارد. علاوه بر پسته، خربزه و انگور را می‌توان از محصولات باکیفیت این شهر دانست.

تاریخچه

در مورد نام شهر و وجه تسمیه آن می‌توان گفت که نام این شهر مرکب از دو بخش ده و مغان است. به نظر می‌رسد در گذشته‌های دور ساکنان این شهر را روحانیون که در زمان ماد به مغ مشهور بوده‌اند و همچنین در دوره هخامنشیان امور دینی را بر عهده داشته‌اند، در این شهر ساکن بوده و این شهر رنگ و بوی مذهبی داشته است. این شهر در منابع باستانی ایران با نام «کومس» نیز آمده است. برخی بر این عقیده‌اند که کومس به معنای شهری است که ۹۹ نگهبان بر دروازه‌های آن وجود دارد. این شهر در دوره پارت‌ها با نام فارسی صددروازه در همین مفهوم نامیده می‌شد.

شهر صددروازه از شهرهای اصلی اشکانیان محسوب می‌شد. بنابراین به نظر می‌رسد که بیشترین شهرت و پیشرفت شهر در دوره باستان در همین عصر، شکل گرفته باشد. این شهر تا پایان دوره ساسانی نیز موقعیت خود را به عنوان یکی از پایتخت‌های زمستانی حفظ کرد. دامغان در دوره اسلامی به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسماعیلیه محسوب می‌شد. شهر دامغان در دوره مغول مانند سایر شهرهای شرق ایران مورد حمله و ویرانی قرار گرفت. در سایر دوره‌های تاریخی نیز شهر دامغان یکی از مراکز مهم ایران به شمار می‌آمد.

جمعیت آن ۵۹۳ هزار نفر است. مردم این شهر به زبان فارسی و لهجه دامغانی صحبت می‌کنند. از چهره‌های فرهنگی این شهر می‌توان به شاعر مشهور، منوچهری دامغانی اشاره کرد که بیشتر شعرهایش درباره طبیعت سروده شده‌اند و پدیدآورنده قالب مسمط بوده است.

دامغان را می‌توان بر اساس سابقه آن یکی از شهرهای مذهبی ایران دانست. اهالی این شهر دارای مذهب شیعه هستند. بیشتر رسم و رسوماتی که در این شهر وجود دارد، مربوط به ماه رمضان است، برای مثال در این شهر رسم بر این است که در شب اول ماه رمضان کشمش پلو پخت می‌شود. پخت انواع نان‌های روغنی و شیرینی در ماه رمضان در شهر دامغان، یکی دیگر از رسوم مردم این شهر است. از دیگر رسوم معروف شهر دامغان مراسم گل‌غلتان نوزادان است که در اولین بهار زندگی آن‌ها صورت می‌گیرد. در این مراسم زنان برای چیدن گل به باغ می‌روند و با خواندن ذکرهای مختلف شروع به چیدن گل‌های محمدی می‌کنند و با آوردن گلها به منزل، نوزاد را در مراسمی با گل شستشو می‌دهند.

سوغات دامغان

از مهم‌ترین سوغات این شهر می‌توان به پسته معروف دامغان اشاره کرد که تقریبا برای همه شناخته شده است. مردمان دامغان رسم شیرینی‌پزی را در خانه‌های خود از قدیم‌الایام تا به امروز مخصوصا در آستانه عید نوروز، حفظ کرده‌اند. از بین انواع شیرینی‌های خانگی، باقلوای دامغان به دلیل شهر پسته بودنش از شهرت بسیاری برخوردار است. یکی دیگر از سوغات مشهور این شهر سمنو است. زنان دامغان در پختن سمنوی خانگی مهارت خاصی دارند؛ همچنین شیرینی‌های دیگری چون تره حلوا، حلوای شیره، حلوای برنج و برشتوک در این شهر مشهور هستند که توسط مردمان این خطه از کویر درست می‌شوند. همچنین سفال‌های این شهر نیز یکی از صنایع دستی معروف دامغان هستند که از لحاظ هنری کم‌نظیراند.

از غذاهای محلی و معروف شهر دامغان می‌توان به ماست جوش اشاره کرد که گردشگران و بازدیدکنندگان شهر دامغان از آن به عنوان یکی از غذاهای خاص و خوشمزه این شهر یاد می‌کنند.

جاذبه‌های مذهبی شهر دامغان

از مکان‌های دیدنی شهر دامغان می‌توان به مسجد تاریخانه اشاره کرد. مسجد تاریخانه یک بنای خشت و گلی منحصر به ‌فرد است که بخش‌هایی از آن ازجمله ۱۸ ستون ستبر و اعجاب‌انگیز جلویی آن در حدود ۱۳۰۰ سال قدمت دارند. تاریخانه دومین مسجد قدیمی ایران به شمار می‌آید. این مسجد روی بقایای یک آتشکده‌ی قدیمی متعلق به دوران ساسانیان ساخته شده است.

مسجد جامع دامغان با ۱۰۰۰ سال قدمت، یکی دیگر از جاذبه‌های شهر تاریخی دامغان است. مناره آجری این مسجد یکی از جاذبه‌های بی‌نظیر شهر دامغان است. از دیگر جاذبه‌های مذهبی شهر در همان نزدیکی مسجد جامع، می‌توان به پیر علمدار اشاره کرد که برج مدور آن در اوایل قرن پنجم هجری بنا شده است. این بنا که دارای سقف مخروطی است با گنبد آجری که کتیبه‌هایی به خط کوفی دارد، پوشیده شده است.

جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر

یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهر دامغان، چشمه‌علیاست. در این محل بازمانده‌های یک عمارت کلاه‌فرنگی متعلق به دوران قاجار به چشم می‌خورد که در میان انبوهی از درختان بید قرار دارد. این چشمه در حدود ۳۰ کیلومتر از شهر دامغان فاصله دارد.

غار چاه دیو و غار شیربند از دیگر جاذبه‌های طبیعی دامغان هستند. غار چاده دیو در ۱۰ کیلومتری شهر دامغان و در روستای طاق، واقع شده است. این غار در دل چاهی هفت متری قرار دارد. این غار در واقع یک غار زیرزمینی است که درون آن دیده نمی‌شود، اما برای بازدیدکنندگان شهر دارای جذابیت است.

یکی از قدیمی‌ترین جاذبه‌های شهر دامغان محوطه تاریخی تپه حصار است. سابقه این تپه که در آن کاوش‌های بسیار زیادی انجام گرفته، به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. اهمیت این تپه تاریخی با یافتن اشیا و آلات جنگی و سفال‌های به دست آمده دوچندان شد و نشان داد که دامغان قدمتی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شد، دارد.

برج طغرل و برج  چهل دختر را می‌توان به عنوان دیگر آثار تاریخ شهر یاد کرد. شهر دامغان دارای بازار و کاروانسرایی معروف نیز هست.

برای اقامت در دامغان هتل‌های بسیاری وجود دارد. از معروف‌ترین این هتل‌ها می‌توان به هتل امیر و هتل جهانگردی اشاره کرد. هتل جهانگردی نیز معماری شبیه کاروانسرا دارد که موقعیت آن در کنار پارک شهرداری واقع شده است.