می گویند که نوشابه سازی را میرزای تونی به ایران آورده است؛ اما او کیست؟ کسی نمی داند. آرشیو ملی ایران، مشروح مذاکرات مجلس و آرشیو مجلس هیچ سرنخی از این فرد به دست نمی دهد. آن که معروف است فاضل تونی است که بعدها ورشکسته شده؛ این ورشکستگی ذهن را به سمت کارخانه نوشابه سازی آلپاین می برد.

بعد از تونی، فردی به نام میرهاشم آرین در تبریز، کارخانه ورشکسته شده آلپاین را خرید و سال ۱۳۴۱ با سرمایه برادران ساهاکیان، از سرمایه داران معروف تبریزی، قراردادی برای تولید نوشابه با کمپانی کوکاکولا منعقد کرد.

اما این نخستین نوشابه سازی موفق ایرانی نبود چرا که هشت سال قبل تر، شرکت زمزم تولید نوشابه خود را آغاز کرده بود. موسس شرکت حبیب ثابت بود. ابتدا تحت لیسانس پپسی کولای بین المللی تولید خود را آغاز کرد، اما آن طور که در سایت شرکت زمزم نوشته شده است: «به دلیل عدم تطبیق ذائقه مردم با این نوشابه موفقیتی به دست نیاورد که این امر سبب توزیع مجانی نوشابه همراه با جایزه شد.»

موسس ساسان مشخص نیست. آنچه معلوم است این که این شرکت دو برند «کانادا درای» و «سوپر کولا» را تولید می کرد. ساسان به اندازه‌ای موفق ظاهر شد که سال ۱۳۵۴ وارد بورس اوراق بهادار تهران شد. برخی می گویند موفقیت ساسان به دلیل عرضه نوشابه‌های زرد(نارنجی) بوده که مشتریان زیادی داشته است. ساسان به حدی کار خود را گسترش داد که شرکتی با عنوان شیشه و گاز شوگا تاسیس کرد که کارویژه آن تولید شیشه‌های مصرفی ساسان بود.

تاریخ نوشابه سازی در ایران، یک سر هم در مشهد دارد؛ جایی که مرحوم حاج یزدی شرکت خوشگوار را تاسیس کرد. خوشگوار از ابتدا با کوکاکولاقرارداد همکاری بست.اما شرایط نوشابه سازها بعد از انقلاب، کاملامتفاوت شد. کوکاکولای تبریز که توانسته بود از موج اول مصادره ها سالم بیرون بیاید و حتی سال ۱۳۵۸ کارخانه دومی در تبریز بنا کند، نهایتا سال ۵۹ مصادره شد.

زمزم هم مصادره شد و به عنوان یک شرکت مادرتخصصی زیرنظر بنیاد مستضعفان فعالیت می کند. دیدن خط تولید این شرکت از پشت شیشه های مشرف به خیابان آزادی، هنوز هم برای برخی عابران و رهگذران جالب توجه است. شرکت زمزم در حال حاضر ۱۶ کارخانه در سراسر ایران دارد.

زمزم آزمایشگاهی تاسیس نمود و این آزمایشگاه تلاش شبانه روزی خود را روی فرموله کردن و تهیه اسانس‌ها و مواد لازم جهت عصاره سازی متمرکز کرد و شهریور۱۳۶۰ موفق به فرموله کردن عصاره پپسی و متعاقب آن عصاره پرتقالی گردید. شرکت زمزم جهت رهایی از وابستگی خارجی در زمینه مواد اولیه نیز اقداماتی را آغاز کرد که اولین قدم در این زمینه تغییر شیشه های نوشابه با آرم پپسی بود که به تدریج با قالب جدید با آرم زمزم به بازار عرضه شد. همزمان، زمزم منابع تهیه عصاره خود را نیز تعویض و خود را از قرارداد استعماری هر عصاره به مبلغ ۳۰۰ دلار پپسی کولارها و در عوض عصاره‌هایی با قیمت بسیار ارزان تر تهیه کرد.»

ساسان ماجرای جالب تری دارد با مصادره این شرکت بعد از انقلاب اسلامی، مدیریت آن به حوزه علمیه خواهران یا جامعه الزهرا (س) واگذار شد. کار این شرکت تا مدتی روبه راه بود به طوری که کارخانه جدیدی در قزوین، در سال ۱۳۷۴ تاسیس کرد. اما زیانده شدن شرکت در سال‌های اخیر و اخراج آن از بورس، زمینه خصوصی سازی ساسان را به وجود آورد که البته برخی معتقد بودند این خصوصی سازی به دردهای این شرکت افزود، چرا که بحران های کارگری زیادی برای آن به وجود آورد.

با این حال ساسان در سه سال اخیر باز هم به تولید بازگشته است و در حال حاضر برندهای پپسی، پارسی کولا، شادنوش و پارسی را تولید می کند.

خوشگوار که پیش از انقلاب با کوکاکولا قرارداد همکاری داشت، بعد از انقلاب هم این همکاری را ادامه داد تا این که سال ۱۳۶۳ ورود عصاره این نوشابه به ایران ممنوع شد. در این زمان خوشگوار به سمت استفاده از فرمول ایرانی ساخت نوشابه رفت. فرمول ساخت دکتر فرخ سرمد که بعدها در قالب شرکت صنایع غذایی ایران درآمد و در شهر نوشهر به تولید عصاره نوشابه پرداخت.

البته این پایان ماجراهای تاریخی نوشابه سازی در ایران نبود. شرکت نوشاب سال ۱۳۷۰، با خرید کارخانه شمس تهران تصمیم به تولید کوکاکولادر ایران گرفت. شرکت کوکاکولانیز با امضای قراردادی به مبلغ ۱۵ میلیون دلار ۲۷ درصد سهام شرکت را در اختیار گرفت و همکاری برای تولید کوکاکولاآغاز شد. به این ترتیب کوکاکولااولین شرکت خارجی لقب گرفت که بعد از انقلاب در ایران سرمایه گذاری کرد