نام علمی: Citrullus lanatus ؛ نوعی بوته و میوه از دسته صیفی‌جات است که در جالیز رشد می‌کند.

در گذشته به این میوه تربوزه می‌گفته‌اند که هم اکنون در افغانستان و تاجیکستان به هندوانه تربوزه گفته می‌شود.

هم اکنون هندوانه در شهرهای گرگان، اهواز ، جیرفت ، اقلید ، بندرانزلی ، چاف ، داورزن، جوین و بوئین زهرا بصورت وسیع کاشت می شود .

تاریخچه:
هندوانه نام میوه ای تابستانی که از دیرباز توسط انسان کاشت میشود و چون پرآب و شیرین بوده، موارد استفاده فراوانی داشته است اولین آثار یافت شده از مصرف هندوانه بر روی سنگهایی در مصر در زمان فراعنه حجاری شده است. اما ً کاملا معلوم نیست که مصریان قدیم هندوانه و نحوه مصارف مختلف آن را میشناختند یا خیر؟

هندوانه به طور وحشی در آفریقا تا حد جنوبی بیابان کارو ( karod Desert) آفریقای جنوبی یافت میشود. البته در آسیا نیز انواع وحشی هندوانه وجود دارد و به روایت پانگالو ( Pangalo) مرکز اصلی هندوانه ، هندوستان است اما ویتیکر و دیویس ( whitaker & Daivis) معتقد هستند که آنچه پانگالو براساس مطالعه نمونه های مختلف تازه و خشک شده هندوانه های آسیایی کشف کرده منبع اولیه هندوانه نبوده بلکه مرکز ثانویه انتشار جنس هندوانه میباشد.

این گیاه از طریق هند وارد ایران شده و نام هندوانه از ترکیب (هند + دانه) به معنای میوهای که از هند آمده یا دانه آن از هند آمده می باشد.

ایرانیان قدیم آنرا هندو وانا و هم اکنون هندوانه می‌گویند.

اگر چه هندوانه در قرنهای اولیه میلادی به اروپا برده شد ولی کاشت آن تا قرن شانزدهم رواج چندانی نداشت اما در قرن شانزدهم در مناطقی که شرایط آب و هوایی مناسب داشتند شروع به کاشت شد.

این گیاه در سراسر مناطق گرمسیری ، نیمه گرمسیری و مناطق خشک دنیا بصورت گسترده ای کاشت میشود.

در بــــرخی از مــناطق آفریقا آولتیوارهای محلی با میوه های تلخ کاشته میشوند که از آنها برای بذرگیری و تفت دادن (بو دادن) دانه ها و تهیه آجیل استفاده میگردد و به آنها اگوسی میگویند.

جالیز هندوانه آبیجالیز هندوانه دیمی
وضعیت موجود هندوانه در جهان:
سطح زیر کشت تولید کل و متوسط عملکرد در هکتار هندوانه در جهان در سال ۲۰۰۵ میلادی به ترتیب برابر ۳۴۱۵۰۵۷ هکتار ۹۶۴۵۵۱۸۲ تن و ۲۸۲۴۳کیلو گرم در هکتار و بالاترین سطح تولید و عملکرد را کشور چین به ترتیب با ۲۰۰۰۰۰۰ هکتار ۶۹۰۰۰۰۰۰ تن و۵۱۴۷۰۵ /۸۸ کیلوگرم در هکتار دارا می باشد.

وضعیت موجود هندوانه در ایران :

سطح زیر کشت تولید کل و متوسط عملکرد در هکتار هندوانه در ایران در سال ۸۲-۸۳ میلادی به ترتیب برابر ۱۰۰۰۰۰ هکتار ۲۱۵۰۰۰۰ تن و ۴۵۰۲۴۸ کیلو گرم در هکتار و بالاترین سطح را استان خراسان با هکتار ۱۷۸۷۴ بالاترین تولید را استان خوزستان با ۵۳۶۲۹۲ تن و بالاترین عملکرد در واحد سطح را استان تهران با ۴۱۷۲۶ کیلو گرم در هکتار دارا می باشند .

ارقام رایج در ایران عبارتند از چارلستون گری ۱۳۳٫ آریمسون سوئیت استاندارد و هـیبرید شوگری بی بی یا پانونیا معروف است. هندوانه در ایران در اکثر نقاط کشور بصورت دیم و آبی کاشت شده و ارقام دیم آن در گرگان، جیرفت، خراسان، خوزستان، بندرعباس، گیلان، مازندران، آذربایجان کاشت میشود.

ارقام مخصوص تولید تخمه آجیلی (تخمه ژاپنی قرمز) نیز در شهرهای جوین، نیشابور و سبزوار کشت میشود.

شرایط آب و هوایی :
هندوانه را میتوان در انواع خاکها کاشت نمود ولی بهترین خاک برای پرورش هندوانه زمینهای شن و رسی است زمین های شنی که در بهار زودتر از سایر زمین ها گرم می شوند و یا زمین های لومی که دارای مواد آلی کافی هستند. برای کاشت انواع هندوانه مناسب ترند. در هر صورت خاک باید از نظر مواد آلی غنی باشد . در غیر اینصورت باید آن را با کود حیوانی تقویت کرد و یا اینکه هندوانه را بعد از گیاهانی که زمین را حاصلخیز می کنند کاشت نمود. هندوانه در مقابل PH مقاوم است و تا ۵ PH را به راحتی تحمل می کند. البته با افزایش حالت اسیدی خاک میزان بیماریها و سرایت آنها افزایش می یابد. هندوانه به سرما نیز حساس است و مانند سایر گیاهان این خانواده احتیاج به دوره رشد طو?نی گرم دارد. بذر هندوانه در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد جوانه میزند.