دستانی

آشنایی با برف چال | سنتی دیرین

یکی از سنت های قدیمی این مرز و بوم، برف چال به معنای گودال برف است که در گویش مازندرانی به آن وَرفِ چال می گویند. این آیین ریشه ای تاریخی و مذهبی دارد و پیشینه آن به دوره آل بویه (۱)، در طبرستان (۲)، باز می‌گردد. امروزه این مراسم در منطقه اسک وشِ شهرستان لاریجان همچنان گرامی داشته می شود و اهالی اجرای آن را مهم می شمارند. ساکنان این منطقه از جمله اهالی روستای آب اسک، نیاک و … گرد هم می آیند و در روزی معین از فصل بهار، بقایای برف‏ های زمستانی را از کوهستان برداشته و در جایی مشخص در دامنه کوه دماوند انبار می کنند. حضور چشمه‌های شفادهنده و آب‌های معدنی جوشان در روستای آب اسک از عوامل مهم تداوم و تقویت باور به قداست آب است و همین مساله انجام مراسم برف چال را بیش از پیش مهم جلوه می دهد.

زمان اجرای این مراسم مشخص نیست چرا که روز اجرای آن بسته به عوامل طبیعی و آب و هوایی و بر اساس وجود برف در منطقه مشخص می شود. مراسم برف چال تعاون و همیاری روستاییان ناحیه را به نمایش می گذارد و  به کینه ‏ها و کدورت‏ ها نیز پایان می بخشد. این مراسم موجب تامین آب مورد نیاز دام‏داران در تابستان می شود و از این رو به رونق دام‏داری در منطقه نیز کمک می کند. در ادامه می بینیم که در این مراسم چه می گذرد و کمی از آن سر در می آوریم.

تاریخچه مراسم برف چال

اگر از اهالی منطقه اسک وش در مورد تاریخچه این مراسم بپرسید همه شان نام سید حسن ولی -عارف و زاهد قرن نهم هجری- را بر زبان می آورند. آنها بر این باورند که این فرد از طریق ۱۶ نیا به امام حسن عسگری مرتبط است و پیشینه اعتقادی و پشتوانه مذهبی سنت برف چال به کرامات وی بازمی گردد.

در گذشته مردم دامدار روستای آب اسک در منطقه اسک وش به دنبال مکانی برای کندن گودال و ذخیره برف بودند تا مشکل نبود چشمه‌های آب را حل کنند. آنها مکان های بسیاری را امتحان کردند؛ اما از آنجا که زمین پوشیده از سنگ بود، نمی توانستند آن را بکَنند. این ماجرا ادامه داشت تا اینکه روزی چند سوار که از اسک وش عبور می کردند به مردمی رسیدند که بیل و کلنگ در دست داشتند و به کندن مشغول بودند. مردم اعتقاد دارند که این سواره‌ها سیدحسن ولی و سیدحسن عالی – جد مردم روستای نیاک- و چند تن از همراهان او بودند. رهگذران مشکل مردم را جویا می شوند و در همین زمان سید حسن ولی با عصای خویش محل مناسب را برای کندن گودال به مردم نشان می دهد. او به آنها می گوید که من با نوک عصایم روی زمین خطی رسم می کنم و شما با کندن آنجا به سنگ بر نمی خورید. در ازای این کار هر ساله به هنگام ریختن برف در این گودال، با قربانی کردن گوسفند به شرکت گنندگان در مراسم غذا بدهید و اهالی روستای نیاک را به نان و پنیر و عسل به هنگام صبحانه مهمان کنید. مردم دامدار سخن او را جدی نگرفتند؛ اما به همراه سید حسن ولی مشغول به کندن زمین می شوند و به سنگی هم برخورد نمی کنند. از آن روز، مردم این اتفاق را به عنوان کرامت و معجزه‌ای از طرف سید حسن ولی می پذیرند.

امروزه به سبب همین ماجرا مردم منطقه لاریجان به سید حسن ولی اعتقاد خاصی دارند و به عنوان صاحب کرامات و اعجاز از او یاد می کنند. بنا به نقل از اهالی منطقه، سیدحسن ولی املاک زیادی در دماوند، پلور، اسک و نیاک داشت که اکثر درآمد حاصل از آنها را صرف کارهای خیر مردم می کرد. گفته می شود وی دارای دو گاو نَر بود که در گویش محلی وِرزا نامیده می شدند. او این گاوها را برای شخم زدن در اختیار مردم می گذاشت و هیچ پولی بابت آن ها دریافت نمی کرد. در این باب ضرب المثلی نیز با این مضمون در میان اهالی وجود دارد:

مردم معتقدند نذر سید حسن ولی مستجاب می شود برای همین اجناس و اموال زیادی از قبیل فرش، ظروف و وجه نقد و خوراک به قصد اجابت نذر به نام وی هدیه می کنند. مدفن سیدحسن ولی در روستای نیاک قرار دارد و عصای بلندی که با آن گودال برف چال را نشان داد، نیز در جوار قبرش دیده می شود. مردم به واسطه تقدس و تبرک عصا، آن را داخل آبی زده و از آن می نوشند تا حاجت روا شوند.

حالا حدود ۶ سده است که رسم برف چال در محل گودال واقع در اسک وش برگزار می‌شود تا یاد آن روزها زنده نگه داشته شود. مردم آن قدر به سیدحسن ولی باور دارند که در زمان برگزاری برف چال در برخورد با همدیگر، از این جمله برای تعارف استفاده می کنند: «اجر شما با سیدحسن ولی».