آشنایی با برف چال | سنتی دیرین
یکی از سنت های قدیمی این مرز و بوم، برف چال به معنای گودال برف است که در گویش مازندرانی به آن وَرفِ چال می گویند. این آیین ریشه ای تاریخی و مذهبی دارد و پیشینه آن به دوره آل بویه (۱)، در طبرستان (۲)، باز میگردد. امروزه این مراسم در منطقه اسک وشِ شهرستان لاریجان همچنان گرامی داشته می شود و اهالی اجرای آن را مهم می شمارند. ساکنان این منطقه از جمله اهالی روستای آب اسک، نیاک و … گرد هم می آیند و در روزی معین از فصل بهار، بقایای برف های زمستانی را از کوهستان برداشته و در جایی مشخص در دامنه کوه دماوند انبار می کنند. حضور چشمههای شفادهنده و آبهای معدنی جوشان در روستای آب اسک از عوامل مهم تداوم و تقویت باور به قداست آب است و همین مساله انجام مراسم برف چال را بیش از پیش مهم جلوه می دهد.
زمان اجرای این مراسم مشخص نیست چرا که روز اجرای آن بسته به عوامل طبیعی و آب و هوایی و بر اساس وجود برف در منطقه مشخص می شود. مراسم برف چال تعاون و همیاری روستاییان ناحیه را به نمایش می گذارد و به کینه ها و کدورت ها نیز پایان می بخشد. این مراسم موجب تامین آب مورد نیاز دامداران در تابستان می شود و از این رو به رونق دامداری در منطقه نیز کمک می کند. در ادامه می بینیم که در این مراسم چه می گذرد و کمی از آن سر در می آوریم.
تاریخچه مراسم برف چال
اگر از اهالی منطقه اسک وش در مورد تاریخچه این مراسم بپرسید همه شان نام سید حسن ولی -عارف و زاهد قرن نهم هجری- را بر زبان می آورند. آنها بر این باورند که این فرد از طریق ۱۶ نیا به امام حسن عسگری مرتبط است و پیشینه اعتقادی و پشتوانه مذهبی سنت برف چال به کرامات وی بازمی گردد.
در گذشته مردم دامدار روستای آب اسک در منطقه اسک وش به دنبال مکانی برای کندن گودال و ذخیره برف بودند تا مشکل نبود چشمههای آب را حل کنند. آنها مکان های بسیاری را امتحان کردند؛ اما از آنجا که زمین پوشیده از سنگ بود، نمی توانستند آن را بکَنند. این ماجرا ادامه داشت تا اینکه روزی چند سوار که از اسک وش عبور می کردند به مردمی رسیدند که بیل و کلنگ در دست داشتند و به کندن مشغول بودند. مردم اعتقاد دارند که این سوارهها سیدحسن ولی و سیدحسن عالی – جد مردم روستای نیاک- و چند تن از همراهان او بودند. رهگذران مشکل مردم را جویا می شوند و در همین زمان سید حسن ولی با عصای خویش محل مناسب را برای کندن گودال به مردم نشان می دهد. او به آنها می گوید که من با نوک عصایم روی زمین خطی رسم می کنم و شما با کندن آنجا به سنگ بر نمی خورید. در ازای این کار هر ساله به هنگام ریختن برف در این گودال، با قربانی کردن گوسفند به شرکت گنندگان در مراسم غذا بدهید و اهالی روستای نیاک را به نان و پنیر و عسل به هنگام صبحانه مهمان کنید. مردم دامدار سخن او را جدی نگرفتند؛ اما به همراه سید حسن ولی مشغول به کندن زمین می شوند و به سنگی هم برخورد نمی کنند. از آن روز، مردم این اتفاق را به عنوان کرامت و معجزهای از طرف سید حسن ولی می پذیرند.
امروزه به سبب همین ماجرا مردم منطقه لاریجان به سید حسن ولی اعتقاد خاصی دارند و به عنوان صاحب کرامات و اعجاز از او یاد می کنند. بنا به نقل از اهالی منطقه، سیدحسن ولی املاک زیادی در دماوند، پلور، اسک و نیاک داشت که اکثر درآمد حاصل از آنها را صرف کارهای خیر مردم می کرد. گفته می شود وی دارای دو گاو نَر بود که در گویش محلی وِرزا نامیده می شدند. او این گاوها را برای شخم زدن در اختیار مردم می گذاشت و هیچ پولی بابت آن ها دریافت نمی کرد. در این باب ضرب المثلی نیز با این مضمون در میان اهالی وجود دارد:
مردم معتقدند نذر سید حسن ولی مستجاب می شود برای همین اجناس و اموال زیادی از قبیل فرش، ظروف و وجه نقد و خوراک به قصد اجابت نذر به نام وی هدیه می کنند. مدفن سیدحسن ولی در روستای نیاک قرار دارد و عصای بلندی که با آن گودال برف چال را نشان داد، نیز در جوار قبرش دیده می شود. مردم به واسطه تقدس و تبرک عصا، آن را داخل آبی زده و از آن می نوشند تا حاجت روا شوند.
حالا حدود ۶ سده است که رسم برف چال در محل گودال واقع در اسک وش برگزار میشود تا یاد آن روزها زنده نگه داشته شود. مردم آن قدر به سیدحسن ولی باور دارند که در زمان برگزاری برف چال در برخورد با همدیگر، از این جمله برای تعارف استفاده می کنند: «اجر شما با سیدحسن ولی».
پیش از مراسم برف چال
برف چال مانند هر سنت دیگری مقدمات خاص خود را دارد که از این قرار است:
۱- تعیین روز مراسم
همانگونه که پیش از این اشاره کردیم روز این مراسم در تقویم مشخص نیست و هر سال در روزی متفاوت از سال قبل برگزار می شود. سرشناسان و ریش سفیدان گرد هم می آیند و زمان رسم و تغییرات آن را تعیین می کنند. آنها نمایندهای را به محل برف چال می فرستند تا میزان برف را مشخص کند. پس از بازگشت او و اطلاع از میزان برف یکی از روزهای نیمه اول یا دوم اردیبهشت را انتخاب می کنند. این روز ترجیحا باید جمعه باشد چرا که به لحاظ مذهبی و شغلی برای همه ساکنان مناسب است.
پس از آنکه روز مراسم توسط بزرگان مشخص شد، اهالی روستاهای آب اسک و روستاهای همجوار همچون نیاک، هر جا که باشند خود را به زادگاه شان می رسانند تا مبادا از این مراسم جالب جا بمانند و سهم خودشان را در آن ادا کنند. این مراسم فرصتی برای بازدید از اقوام و دوستان نیز هست و دیدارها در آن تازه می شود.
۲- اطلاع رسانی مراسم
در گذشته برای این اطلاع رسانی، فردی به پشت بام حمام محل یا مسجد می رفت و با صدای بلند خبر روز جشن را به اهالی می داد؛ اما امروزه این کار با استفاده از بلندگو انجام می شود.
مردم از هم محله ای ها و قوم و خویش خود که در مناطق دیگر ساکن هستند دعوت به عمل می آورند تا در این مراسم شرکت کنند. در نتیجه این دعوت، شب قبل از برف چال، منطقه میزبان بستگان و آشنایان اهالی می شود.
یکی از خوردنی های مهم این مراسم غذای نذری سیدحسن ولی است. نذر به سیدحسن ولی و برکت سفره نهار روز برف چال جایگاه خاصی میان مردم دارد و آنها بر این باورند که نذر سیدحسن ولی متبرک است و بسیاری از بیماری و اتفاق ها را دفع می کند. مردم، سفره نهاری که در روز برف چال به عنوان نذری پهن می شود را دارای برکت فراوان می دانند که تمام نشدنی است و جمعیت زیادی را میتواند سیر کند. این غذا در روز قبل و شب هنگام توسط زنان آماده میشود و مردان آن را به محل مراسم برده و میل می کنند.
مردم می گویند که باید یادمان باشد سیدحسن ولی برای این روز نذوراتی هم در نظر گرفت که باید از طرف مردم آب اسک و مردم روستای نیاک ادا شوند. مردم روستای نیاک در این روز با نان و پنیر و گوشت و … از مردم روستای آب اسک پذیرایی می کنند و مردم آب اسک نیز به پخش نذوراتی در میان مردم مشغول در اجرای مراسم می پردازند.
در روز قبل از برف چال، خانواده هایی که دخترشان نامزد کرده، هدایایی از جمله تخم مرغ رنگ شده، نان قندی محلی، شیرینی خانگی به نام «آب دندان» و رشتههای شیرین همراه با خلعتی برای داماد و خانواده او می فرستند. مادر عروس و بستگان وی و گاهی خود عروس وظیفه بردن این هدایا را بر عهده دارند. این کار، رسم راه وردان است و مردم معتقدند در صورت انجام نشدن آن و ندادن هدایای مذکور به خانواده داماد، فردای آن روز در مراسم برف چال داماد سرافکنده می شود چرا که جوانان از تازه داماد انتظار دارند خوراکی هایی را در این روز به همراه داشته باشد. در صورت نیاوردن خوراکی ها و هدایا از طرف خانواده عروس، در روز برف چال داماد مورد تمسخر همسالانش قرار می گیرد. هدایای مذکور به ویژه تخم مرغ رنگ کرده و شیرینی ها بین افراد شرکت کننده در مراسم برف چال توزیع می شود و مردم شیرینی زندگی داماد را از خدا می خواهند.
یک روز قبل از برگزاری برف چال، مراسم دیگری نیز در روستا در جریان است. زنان روستایی گرد هم می آیند و با استفاده از آرد نذری و آب چشمه های معدنی در محوطه آرامگاه سیدحسن ولی نان می پزند.
Friday, 13 December , 2024