تاریخ، برای عمومِ علاقمندان به کتابخوانی و مطالعه امر جذابی است؛ اما با توجه به پیامد‌های گسترش فضای دیجیتال و آنلاین، این روز‌ها کمتر کسی حوصله و عادت به مطالعه‌ی کتاب‌های حجیم تاریخی دارد. از طرفی یافتن “آثار تاریخیِ معتبر، فشرده و خلاصه‌شده با نگاه تحلیلی و در عین حال عامه‌پسند” در بازار کتاب ایران امر دشواری است. یکی از آثار معتبر و نسبتا جدید در حوزه‌ی تاریخ پرفراز و نشیب ایران، کتاب «امپراتوری اندیشه» است که تمامی ویژگی‌های فوق را داراست.
رویکرد و هدفِ اصلی مایکل آکس‌ورثی (Michael Axworthy) در این کتاب، “ارائه‌ی شمایی کلی از تاریخ گسترده‌ی ایران برای مخاطب عام” است. نویسنده خود در مقدمه اذعان دارد که قطعا اثرش به پای «تاریخ کمبریج یا دانشنامه ایرانیکا» نمی‌رسد، اما تا حد ممکن روایتی کلی و خلاصه از تاریخ ایران را با رویکرد تحلیلی عرضه می‌نماید.
کتاب با تاریخ مادها، پارس‌ها و زرتشت آغاز میشود، در ادامه به تقابل ایرانیان (هخامنشیان) و یونانی‌ها و سپس مقدونی‌ها در یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌های تاریخ در سده‌های پیش از میلاد مسیح می‌پردازد. «بیداریِ ایرانیان» را از یاد نمی‌برد و نگاه دقیقی به اشکانیان دارد و توصیفی از وضعیت ساسانیان و شکست آن‌ها در برابر اعراب و ورود اسلام. در دوره پس از اسلام، به دوران خلافت و حملات ترک‌ها و مغول‌ها می‌پردازد و نیم نگاهی نیز به دوران اوجِ ادب و شعر فارسی دارد. در نیمه دوم کتاب، تمرکز نویسنده بیشتر بر حکومت‌های صفویان و افشاریان و قاجار است و این اثر خواندنی با سقوط پهلوی و وقوع انقلاب اسلامی به پایان می‌رسد.
ارائه «۲۵۰۰ سال تاریخ ایران» در حدود ۳۵۰ صفحه، کاری بسیار خطیر و سخت بوده است که نویسنده تا حد زیادی از پس آن برآمده است؛ وی ضمن برشمردن افراد و وقایع موثر در تاریخ ایران، جریان‌های فکری و فرهنگی موثر داخلی و خارجی را از یاد نمی‌برد. نویسنده در سطر سطر کتاب ضمن وفاداری به حفظ رویکرد کلی و ایجاز و خلاصه نویسی، آنجا که از نظرش ضرورت یا اهمیت دارد (ولو در حد یک پاراگراف) نظر و تحلیل خود را در باب یک فرد، جریان یا پدیده ارائه می‌دهد و در ارائه نظر خود بسیار صریح و بی‌پرواست. در موارد بسیاری اظهارنظر‌های مایکل آکس‌ورثی نه تنها خواندنی و جذاب و مفید است، بلکه مستدل و معتبر نیز می‌باشد و نویسنده هرگز در دامِ اظهار نظر بدون استدلال نمی‌افتد و در متن، ارجاعات مناسبی به دیگر آثار معتبر درباره‌ی تاریخ ایران دیده میشود.
واضح است که آکس‌ورثی تسلط فراوانی به جزئیاتِ وقایع مختلف در تاریخ ایران دارد و آثار بسیاری را مورد استفاده و بررسی قرار داده است تا به نگاهِ کلی خود سمت و سو دهد. همه این‌ها باعث شده است برخلاف بسیاری از کتاب‌های تاریخی خشک و محافظه‌کارانه، با یک کتاب بسیار خوش‌خوان و جذاب مواجه باشیم که حاوی اطلاعات و تحلیل‌های دست اول و تازه‌ای است و کمتر نمونه‌ای از آن (حداقل در سال‌های گذشته) در بازار کتاب می‌توان یافت. «امپراتوری اندیشه» از آن دست کتاب‌های تاریخ است که مخاطب را سر ذوق می‌آورد و موجب میشود خواندن تاریخ برای وی به یک امر لذت‌بخش تبدیل شود؛ در عین حال این کتاب می‌تواند پایه و مقدمه‌ای باشد برای جذب شدن به مطالعات تخصصی‌تر با محوریت یک دوره یا فرد و جریان از تاریخ ایران.
ترجمه این اثر خواندنی دو ایراد کلی دارد. متاسفانه کتاب ویراستاری مناسبی ندارد و ترجمه در جا‌هایی می‌لغزد، اگرچه به دلیل متن ساده‌ی کتاب در انتقال مفاهیم مشکل خاصی به وجود نیامده است. مشکل مهم‌تر، “عدم ارائه اسامی خاص افراد و مکان‌ها به زبان انگلیسی در هر صفحه به صورت پاورقی” است که برای مخاطب عام و علاقمند به جست و جوی بیشتر، امر بسیار مهمی است که متاسفانه از آن غفلت شده است.
چاپ دوم کتاب «امپراتوری اندیشه» اثر مایکل آکس‌ورثی با ترجمه شهربانو صارمی توسط «انتشارات ققنوس» در سال ۱۳۹۷ منتشر شد. این کتاب خواندنی در ۳۵۰ صفحه و با قیمت ۳۱.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان به تاریخ می‌باشد.
-از متن کتاب:
“امپراتوری کوروش دربرگیرنده‌ی بیشتر فرهنگ‌های پیشین امپراتوری‌های ایلام، آشور و بابل بود؛ به ویژه در نوشته‌ها و پیکرنگاری‌های شگفت‌آورش. اما بدون آن که بخواهیم کوروش را بی جهت بزرگ جلوه دهیم و در موردش اغراق کنیم، به نظر می‌رسد وی آرزو داشت بر یک امپراتوریِ متفاوت با دیگر امپراتوری‌های منطقه فرمانروایی کند. “
Monday, 29 May , 2023